Genellikle cinsel ilişki ile ve bazen başka yollarla da (sperm, kan, vajinal akıntı) bulaşan, toplumuzda görülme sıklıkları giderek artan bir grup hastalıktır. Bu tür hastalıklar bazen hasta anneden bebeğe gebelik veya doğum sırasında, ayrıca kan ürünlerinden veya iğne batması yolu ile de bulaşabilir. Bu hastalıkların etkeni bakteri, parazit veya virüsler olabilmektedir.
Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Nelerdir?
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar bakteriyel veya virütik enfeksiyonlardır. 30’dan fazla cinsel yolla bulaşan bakteri ve virüs vardır.
Sifiliz (frengi), gonore (bel soğukluğu), trichomonas enfeksiyonu, genital siğiller (HPV), genital herpes, yumuşak şankr (şankroid), genital chlamidya enfeksiyonları, genital mycoplasma ve ureaplasma enfeksiyonları, AIDS ve Hepatit B başlıca cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardır. Hepatit C enfeksiyonu da cinsel yolla bulaşabilmektedir, ancak bu risk Hepatit B ve HIV’e göre düşüktür.
Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıkların Belirtileri Nelerdir?
Hastalıklar şüpheli cinsel ilişkiden 2-5 hafta sonra akıntı, koku, yara, kaşıntı gibi belirtiler gösterebilir. Daha uzun sürede baş ağrıları, eklem ağrıları, döküntüler, halsizlik, ateş gibi belirtiler görülmesi de mümkündür.
- Genital alanda, ağız içinde veya anal bölgede yara, içi sıvı dolu olsun veya olmasın kabarıklık
- Penis veya vajinadan akıntı gelmesi
- Kasık bölgesinde şişlik ve ağrı
- İdrar yaparken ağrı ve yanma
Bu belirtiler cinsel ilişkiden sonra kısa sürede (birkaç gün) ortaya çıkabileceği gibi bazen 3 ay gibi daha uzun sürelerde ortaya çıkabilir.
Risk Faktörleri Nelerdir?
Aşağıdaki durumlar cinsel yolla bulaşan hastalıklar için risk faktörü olarak kabul edilmektedir.
- Korunmasız cinsel ilişkide bulunmak
- Çok sayıda kişi ile cinsel ilişki kurmak
- Bir ya da birden fazla cinsel yolla bulaşan hastalığı olmak
- Alkol veya madde bağımlısı olmak
Bu Hastalıkların Önemi Nedir?
Herhangi bir belirti vermeyen asemptomatik hastalar bu hastalıkların yayılmasına neden olmaktadır. Bulaşıcı hastalıklar olduğu için en kısa sürede tedaviye başlanması gerekir. Çoğu tedavi edilebilen, tamamı önlenebilen hastalıklardır. Bu hastalıklar tedavisiz iyileşmez, belirtiler yayılır ve çok farklı komplikasyonlara neden olabilir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların en önemli komplikasyonu olan pelvik inflamatuvar hastalık (PİH) sonucunda tubalarda daralma, infertilite ve ektopik gebelik gelişebilmektedir. HPV infeksiyonları sonucunda anogenital kanser oluşabilmektedir. Düşük, erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek gibi pek çok komplikasyonlara ya da konjenital infeksiyonlara yol açabilmektedir.
Bu hastalıklarda hasta ile birlikte eşi veya partneri de etkilenmektedir. Bu nedenle bu tür bir hastalık şüphesinde en kısa sürede mümkünse partner ile birlikte doktora başvurulmalı ya da partner de bu durumdan en kısa sürede haberdar edilmelidir.
Tanı Nasıl Konulur?
Cinsel yolla bulaşan bir hastalığa ait bulguları taşıyan hastalara, hastalığın türüne göre yapılacak kan, idrar veya akıntı örneklerinin incelenmesi ile tanı konulabilir.
Çok sayıda metotlarla saptanmaları mümkündür. Çalışılacak metot şüpheli ilişkinin üzerinden geçen yaklaşık süreye ve kişide görülen belirtilere göre belirlenebilir:
- 1-3 hafta: Akıntı, sürüntü ve idrarla çalışılan testler bu süre içerisinde akut enfeksiyonu tespit eder.
- 2-3 ay: Kandan çalışılanlar testler kanda antikor oluşması gerektiğinden şüpheli durum üzerinden daha çok zaman geçmiş olmasını gerektirir.
Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıkların Saptanmasında Yapılabilecek Testlerden Bazıları
VDRL, TPHA, RPR, FTA, Gonorrhea: Syfilis, diğer isimleri ile frengi veya bel soğukluğu ile ilgili testlerdir. Aynı testin kesin sonuç için farklı tekniklerle çalışılmasına verilen isimlerdir. Kandan çalışılır. Şüpheli durumdan sonra yaklaşık 15-25 gün içinde yaralar, ufak lezyonlar varsa, veya şüpheli durumdan 3-5 ay sonra yorgunluk, baş ve eklem ağrıları, döküntüler görülüyorsa çalışılmaları değerlendirilebilir.
Trichomonas Vaginalis, Gardnerella, Candida: İdrardan ve akıntıdan çalışılırlar. Pis kokulu akıntı ve kaşıntı görülüyorsa çalışılmaları değerlendirilebilir. Bu belirtiler şüpheli durumdan birkaç gün sonra görülür.
Chlamydia Antijen: İdrardan ve akıntıdan çalışılır. Şüpheli ilişkiden 6-10 gün sonra belirtileri görülür.
Mycoplasma, Ureoplasma: İdrar ve akıntıdan çalışılırlar. Belirtilerini çok net göstermedikleri için çalışılma oranları diğer testlere göre daha azdır.
HPV (Human Papilloma Virus): En tehlikelilerindendir. Virüs rahim ağzında normal hücrelere yerleşir ve yıllar sonra bile kanser oluşturma riski olabilir. HPV pozitif tanısı genellikle smear testinden anlaşılır; çünkü virüsü saptayacak başka bir kan testi ve kültürü yoktur. Smear haricinde direk akıntıdan 100 kadar tipinin genetik analizi mümkündür (HPV-RNA). Bu kesin tanıdır ve en riskli olan 6, 11, 12 tipleri ve buna yakın 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68, 73, 82 tiplerinin bu yöntemle saptanması gereklidir. Bunların var olduğu saptanırsa kesin kanser olmasa da olasılığı bertaraf etmek için doktorun takibi ve yönlendirmesi kesin gereklidir.
HSV Tip 2 (Herpes Simplex Virus Tip 2): Uçuk virusunun genital bölgede bulunan tipidir. Bu virüse daha önce maruz kalınmış ve bunun IgG tipi saptanmışsa kişi aşı olmuşçasına bir korunma oluşmuş demektir. Ancak IgM tipi saptanırsa bu enfeksiyonun akut olarak bulunduğunun ve yeni alınmış olduğunun göstergesidir. Belirtileri genital uçuk ve akıntıdır.
HIV Testi: HIV (AIDS) virüsü salgı yoluyla kana karışan ve kanda immün cevap oluştuktan sonra Anti-HIV olarak pozitifleşen bir testtir. Bu cevap oluşana dek (yaklaşık 3 ay süre içinde) hastalığın mevcudiyetine dair tam ve güvenilir karar verilemez. Eğer şüpheli ilişkiden sonra 3 ay beklenmek istenmiyorsa, şüpheli durumdan sonra yaklaşık 2-21 gün içinde P24 testi, ya da 7 gün içinde HIV RNA testi yoluyla daha kısa süre içinde saptanması mümkündür. Ancak bunlar maliyeti yüksek testlerdir.
HBs Ag (Hepatit B Virüs Antijeni): Sadece cinsel yolla bulaşmaz. Bilinmeyen bir açık yara, çatlak ya da travmadan taşıyıcının kan veya sıvısının kan yoluyla teması sırasında da bulaşabilir.
Anti HCV (Hepatit C Virüs Antikoru): Hepatit C ile aynı özelliktedir. Tespit edilmesi için şüpheli ilişki sonrasında belirli bir süre geçmesi gerekir. Yaklaşık 1 ay ve 3. aylarda tekrarlanmalıdır. Kesin tanı için ancak HCV-RNA testi yapılabilir.
Tedavileri Nasıl Yapılır?
Hastalığı oluşturan etkenlere yönelik uygun ilaçlarla (antibiotik, antiviral, antiparaziter) tedavi edilebilirler.
Hastaların Dikkat Etmesi Gereken Noktalar Nelerdir?
Korunma ve sağlıklı cinsel hayat için; tek eşlilik tercih edilmeli, prezervatif (kondom) kullanılmalı, riskli cinsel aktiviteden kaçınılmalı, cinsel yol dışı bulaşlara (kan ve kan ürünler gibi) dikkat edilmeli ve genital bölgedeki deri döküntüsü, akıntı olduğunda utanmadan doktora müracaat edilmeli, muayene olunmalı ve bu süre içerisinde cinsel ilişkide bulunulmamalıdır.
Tedavi başlandığında ilaçlar belirtilen dozda ve sürede kullanılmalıdır.
Kaynaklar:
Hacettepe Tıp Dergisi 2006; 37:21-34
Akılcı Antibiyotik Kullanımı ve Erişkinde Toplumdan Edinilmiş Enfeksiyonlar Sempozyum Dizisi No: 31 • Kasım 2002; s. 233-242
Uludağ Üniversitesi dokümanları FR-HYE-04-434-15
Türk Dermatoloji Derneği Veneroloji Çalışma Grubu Hasta Bilgilendirme Broşürü